Niżańskie specjały

Chrupaczki

Chrupaczki to tradycyjny produkt kuchni flisackiej. Zachęcają swym pięknym złocistym kolorem, z zarumienioną skórką. . Jak każda flisacka potrawa są sycące i smaczne. Pod chrupiącym wierzchem kryje się miększe słodkawe ciasto o zapachu smażonej słoniny. Wyrośnięty odczyn przygotowany z mąki, drożdży oraz cukru wyrabia się tak aż ciasto będzie sprężyste . Następnie jest wykładane do brytfanki i po upieczeniu krojone. Cechuje je wilgotność i długotrwała świeżość. Będąc „na wodzie” poleca się jeść je na posno. Chrupaczki otrzymały w 2014 roku „Perłę” – najwyższe wyróżnienie w konkursie „ Nasze Kulinarne Dziedzictwo – Smaki Regionów” na najlepszy polski regionalny produkt żywnościowy.

 


 Chleb Flisacki

Chleb Flisacki zwany chrupackim był wypiekany przez matki i żony flisaków głównie w domach retmanów. Używano do tego produktów lokalnych – mąki żytniej, razowej, lub zwykłej z dodatkiem mąki pszennej, serwatki, skwarków z przetopionej słoniny lub smalcu.
Według pana Tadeusza Możdżecha – retmana ulanowskich flisaków   ( zm. w 2003 r. w wieku 96 lat) „ chleb ten był pożywny, a zapas wystarczał aż do Warszawy”( 2 tygodnie spławu). Ks. dr hab. Wilhelm Gaj – Piotrowski w książce pt. „ Z flisackich tradycji Ulanowa”- wydanej w 2001 roku pisze:
„ Chrupacki – chleb flisacki wypiekany według specyficznej receptury przez zamożnych Ulanowian z żytniej mąki razowej z dodatkiem usmażonej słoniny albo smalcu. Przed wsadzeniem do pieca ciasto „zagniatano” z owym tłuszczem, a nawet tylko z suchymi skwarkami. Z tej masy formowano duże bochenki, które wkładano do blaszanych brytfanek. Według opinii starych flisaków „ chleb taki był pożywny” w dodatku proces czerstwienia przebiegał znacznie wolniej, gdyż zachowywał on naturalną wilgotność, stąd chrupacki uchodził za rytualny przysmak flisacki. Sposób takowego wypieku utrzymał się nieprzerwanie w praktyce ulanowskich flisaków aż do lat trzydziestych dwudziestego stulecia”. Przepis na chleb został odtworzony według receptury sprzed 150 lat.
Jest to produkt, który jest regularnie wypiekany dla turystów odwiedzających Ulanów.
Najlepiej jeść go na posno lub ze smalcem z grzybami.
W 2006 roku chleb flisacki został wpisany na Listę Produktów Tradycyjnych, prowadzoną przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, a w 2007 r. otrzymał „ Perłę” – najwyższe kulinarne wyróżnienie.

 

 

Lizaki Wigilijne Ulanowskie

 

Lizaki Wigilijne Ulanowskie to okrągłe placki na bazie mąki pszennej. Jeden z popularnych wyrobów cukierniczych przygotowywanych tylko raz w roku na Wigilie Bożego Narodzenia. Przygotowanie – „W garnku mieszało się 1 lub 2 kg maki, 2-3 jajka, 10 dag drożdży. Gdy ciasto wyrosło, chochelką wykładało się je na tłuszcz konopny lub lniany. Lizaki posypywało się cukrem. Były to duże placki wielkości patelni. Z łatwością można je było pokroić na 4 części. Jedzono je rękoma, lub nożem i widelcem. Ponieważ były tłuste, to często oblizywano palce. Stąd specyficzna nazwa tej potrawy”(Wywiad przeprowadzony z mieszkańcami Ulanowa). Obecnie lizaki wigilijne ulanowskie przygotowywane są nie tylko podczas Wigilii, ale również podczas przedsięwzięć promujących region oraz uroczystości flisackich. Produkt wpisany na Listę Produktów Tradycyjnych w 2015 roku. 

 

Łosuchy

Łosuchy – flisacki przysmak pszenno – razowy w formie „spłaszczonej bułeczki” o grubości 1 cm. Pieczone są na płycie kuchennej domowego pieca. Łosuchy są idealnym pożywieniem podczas flisu, gdyż po upieczeniu są suszone, by nie ulegały pleśnieniu na tratwie. Regionalnie wyrabiane były w okolicach dolnego Sanu oraz Tarnobrzega.
Łosuchy do dziś są przysmakiem podczas flisów i spływów z turystami.

Łosuchy, Maria Łabęcka.


Krupiak

Krupiak jest to rodzaj ciasta wytwarzanego z kaszy gryczanej, ziemniaków, sera białego, jajek, tłuszczu i przypraw (sól, pieprz, mięta).  Podstawowym surowcem jest kasza gryczana, którą zaparzamy, a następnie łączymy z resztą składników. Połączone składniki mieszamy do uzyskania jednolitej masy i pieczemy placek wytrawny koloru jasnobrązowego o zapachu mięty i krup. Krupiak pieczony był przy okazji świąt, uroczystości rodzinnych i przyjęć. Podaje się go np. z barszczem czerwonym lub podsmażany na masełku ze śmietaną.  W 2012 roku Krupiak otrzymał najwyższe wyróżnienie “PERŁĘ” w konkursie “Nasze Kulinarne Dziedzictwo – Smaki Regionów” na najlepszy polski regionalny produkt żywnościowy, wpisany również na Listę Produktów Tradycyjnych.

 

Powidła Krzeszowskie

Powidła Krzeszowskie wytwarzane są metodą tradycyjną ze Śliwek Węgierek Zwykłych, pochodzących z krzeszowskich rodzinnych, ekologicznych sadów. Powidła smażone są w dużym miedzianym kotle przez dwa – trzy dni, bez dodatku cukru, aż do uzyskania gęstej masy w kolorze ciemny brąz o słodko winnym smaku. Produkcja powideł była jednym ze źródeł utrzymania mieszkańców dawnego Krzeszowa. Sprzedawane były m.in. w Krakowie, Warszawie, Gdańsku. Powidła Krzeszowskie otrzymały w 2009 roku najwyższe wyróżnienie “PERŁĘ” w konkursie “Nasze Kulinarne Dziedzictwo – Smaki Regionów” na najlepszy polski regionalny produkt żywnościowy, wpisane na Listę Produktów Tradycyjnych.

 

Śliwowica Krzeszowska

Śliwowica Krzeszowska jest wyrobem alkoholowym o dość łagodnym smaku i śliwkowym aromacie. Produkt ten wytwarzany jest starą metodą destylacji. Do śliwek dodajemy wodę, cukier i odstawiamy na 8 tygodni, a następnie destylujemy. Otrzymany produkt ma niepowtarzalny śliwkowy smak. W 2013 roku Śliwowica Krzeszowska otrzymała najwyższe wyróżnienie “PERŁĘ” w konkursie “Nasze Kulinarne Dziedzictwo – Smaki Regionów” na najlepszy polski regionalny produkt żywnościowy, wpisana na Listę Produktów Tradycyjnych.

Orzechówka Krzeszowska

Orzechówka Krzeszowska jest to rodzaj napoju alkoholowego o mocy 50-55% na bazie orzecha włoskiego zielonego. Alkohol wytwarzany jest starą metodą destylacji. Orzechówka podawana po obfitych i tłustych posiłkach, gdyż znakomicie wspomaga trawienie i leczy niedomagania żołądkowe. Produkt wpisany na Listę Produktów Tradycyjnych, prowadzoną przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

Kruszon

Kruszon to napój alkoholowy o barwie słomkowej, słodkim smaku i owocowym zapachu. Głównymi składnikami kruszonu jest białe wino, suszone owoce (śliwki, gruszki, jabłka), cukier i woda gazowana. Zawartość alkoholu to około 8%. Najlepiej smakuje schłodzony w upalne wieczory.  Sposób wytwarzania  kruszonu krzeszowskiego gospodynie stosują nieprzerwanie od lat. Przepis na ten napój stanowi cześć tradycji kulinarnych Krzeszowa. Produkt wpisany na Listę Produktów Tradycyjnych w 2006 roku.

Kukiełka z Kaszy Jaglanej

Kukiełka  to rodzaj pieroga pieczonego z kaszą jaglaną głównie z okazji różnego rodzaju świąt. Jak wspomina mieszkanka wsi Koziarnia w wywiadzie etnograficznym: „na własnym polu zawsze uprawiali proso, wspominała, że często trzeba było je plewić a później utłuc w stępie nożnej na jagły. Trzeba było uważać żeby za długo nie ubijać, bo zamiast kaszy wyszłaby mąka. Kukiełkę pieczono dawniej dosyć często około 5 sztuk w dużych blachach, zwykle na sobotę i niedzielę jako dziecięcy przysmak, przydatna także była w okresie robót w polu gdyż była bardzo sycąca”. W czasie świąt Bożego Narodzenia przygotowywano także kukiełkę z suszonymi śliwkami. Do przygotowania kukiełki najpierw „(…) gotowano kaszę na mleku z odrobiną soli i masła i wyprażano do końca w duchówce na gęsto. Ciasto rozpoczynano od nastawienia rozczynu drożdżowego i po jego podrośnięciu dodawano pszennej mąki, cukru, tłuszczu i wyrabiano aż „odstawało” od ręki. Potem w cieple jak znów podrosło, wykładano na blaszkę tak aby brzegi wystawały poza i do środka wkładano ostygniętą masę z kaszy jaglanej i zawijano ściskając ciasto na środku. Przed włożeniem do pieca stawiano w ciepłym miejscu, po czym pieczono w piecu chlebowym lub duchówce około 1 godziny”. Tak przygotowaną kukiełkę można było spożywać na zimno bądź odgrzaną na patelni. Produkt wpisany na Listę Produktów Tradycyjnych w 2012 roku.

Zalewajka

Zalewajka to znana w polskiej kuchni ludowej zupa wywodząca się z okolic Krzeszowa. W XIX wieku obok żurów, barszczy i polewek stanowiła główną potrawę spożywaną na śniadanie, obiad, a także kolację. Powodem tak częstego spożycia zalewajki była prostota wykonania potrawy, a także fakt, iż była przygotowywana z najbardziej powszechnych składników tj. ziemniaków i zakwasu. Zalewajka swój specyficzny smak zawdzięcza pokrojonym w kostkę ziemniakom, które gotowane były razem ze specjalnie przygotowanym zakwasem. Rozczyn wykonany był z mąki żytniej i skórki chleba. Do zalewajki dodajemy ugotowane jajka, kiełbasę i boczek. Produkty do zupy pochodziły wyłącznie z własnego gospodarstwa domowego. Produkt wpisany na Listę Produktów Tradycyjnych w 2012 roku.

Chleb Koziarniacki to okrągły chleb o twardej, lekko spękanej skórce. Tradycja pieczenia chleba sięga XIX wieku i jest kontynuowana po dziś dzień. Sposób jego wypieku i wytwarzania ściśle związany jest z gminą Krzeszów, a w szczególności ze wsią Koziarnia, od której wywodzi się nazwa chleba. Do ciasta dodawane są potłuczone ugotowane ziemniaki, dzięki czemu ciasto jest bardziej wilgotne, a także przedłużona zostaje świeżość chleba. Tajemnica dobrego chleba tkwi także w dobrym i długim wyrabianiu ciasta, co pozwala na rozwój glutenu. Dzięki niemu ciasto zwiększa swoją objętość bez rozrywania się. „(…) dzieżkę przyniosłam, ziemniaków ugotowałam, włożyłam do dzieżki i przeważnie zsiadłego mleka żem wlała do tego. Jak nie było mleka, to wodę się dawało. Ale na mleku lepszy był. (…) całą noc tak stał, rano posoliłam, zamiesiłam, piekłam ok.1,5 godziny” (Wywiad etnograficzny przeprowadzony z mieszkańcami wsi Koziarnia). Dolna skórka chleba przybiera ciemną barwę o lekko gorzkawym smaku. Spowodowane jest to sposobem jego wypieku, czyli bezpośrednio na rozgrzanej cegle, w piecu ceramicznym opalanym drewnem sosnowym, co daje oryginalny smak i aromat. Dawniej chleb pieczony był raz w tygodniu, obecnie częściej. Produkt wpisany na Listę Produktów Tradycyjnych w 2012 roku.

Ser Wielkanocny

Ser Wielkanocny to ser biały z mleka krowiego podsuszany. Przygotowywany był on raz w roku na Wielkanoc i podawany na śniadanie w Wielką Sobotę do barszczu. Wyrób sera wielkanocnego polegał najpierw na ogrzaniu zsiadłego mleka, a następnie przelewało się go do worka, żeby serwatka odciekła. Po odcieknięciu ser należało dobrze wymieszać z pozostałymi dodatkami np. kminkiem lub majerankiem i wkładano go do woreczka i ściskało w prasie. Później ser suszono na powietrzu. Zewnętrzny kształt przypomina serce, zaś na przekroju elipsę. W smaku jest lekko kwaśny w zależności od dodanych przypraw wyczuwalny posmak ziół. Produkt wpisany na Listę Produktów Tradycyjnych w 2012 roku. 

Pierogi z Soczewicą

Pierogi z Soczewicą to półkoliste ciasto z charakterystyczną falbanką. Na przekroju widoczne nadzienie otoczone ciastem pierogowym. Soczewica na terenie gminy Ulanów uprawiana była rzadko. Związane to było z kiepską jakością gleb oraz częstymi wylewami rzeki San na tym terenie. Jednakże mieszkańcy wsi Bieliniec już w okresie międzywojennym uprawiali soczewicę na małych powierzchniach z przeznaczeniem tylko na własny użytek, nie na sprzedaż. Soczewica wysiewana była w kwietniu, a ścinana na przełomie czerwca i lipca. Dojrzałe strąki zbierano z pola i młócono. „Następnie trzeba było odwiać plowy w specjalnym młynku, przesiać przez specjalny przetak i tak oczyszczone ziarna soczewicy wsypywano do worka i stawiano w komorze” . Z uzyskanego ziarna mieszkańcy przygotowywali różne potrawy takie jak zupę z soczewicy, pasztet oraz pierogi z soczewicą – najpopularniejsze. Ciasto na pierogi wyrabiano z pszennej mąki z dodatkiem jajka i wody. Tajemnicą dobrego ciasta było zachowanie odpowiednich proporcji, gdyż zbyt duży dodatek mąki powodował, że ciasto było twarde i nie sklejało się odpowiednio. Farsz do pierogów przygotowywano z około 0,5 kg soczewicy. Suche ziarno należało moczyć około 15 minut w zimnej wodzie, a następnie przez kolejne 15 minut gotować. Po ugotowaniu soczewicę wylewano na durszlak do odcieknięcia. Farsz do pierogów przygotowywano ze zmielonych ziaren soczewicy wraz z podsmażoną na drobno pokrojonej słoninie cebulką i odrobiną soli i pieprzu. Tak przygotowane pierogi były potrawą podawaną na co dzień, najczęściej zimą i jesienią. Produkt wpisany na Listę Produktów Tradycyjnych w 2013 roku. 

Jeżowskie Kapuśniaki z Kaszą Tatarczaną

Jeżowskie Kapuśniaki z Kaszą Tatarczaną to małe okrągłe bułeczki posypane makiem. Na przekroju widoczny farsz z kapusty i kaszy tatarczanej.  Najpierw „należało ugotować kiszoną kapustę i ją drobno posiekać, oddzielnie ugotować na sypko kaszę tatarczaną, a na patelni usmażyć pokrojoną cebulkę ze słoninką, potem wszystko trzeba dokładnie wymieszać, dodać sól, pieprz i farsz jest gotowy” (Wywiad etnograficzny z mieszkańcami wsi Jeżowe). Farsz nakłady jest na placki z ciasta drożdżowego, którego brzegi zalepiane są do środka. Wierzch smarowany jest jajkiem i posypywany kminkiem lub makiem. Tak przygotowane kapuśniaczki pieczone są około 40 minut aż do uzyskania brązowej barwy. Jeżowskie kapuśniaczki z kaszą tatarczaną przygotowywane są zazwyczaj na różnego rodzaju święta, szczególnie na Boże Narodzenie. Produkt podawany jest najczęściej na ciepło, co podkreśla smak i zapach wędzonego boczku. Zachowują długo świeżość, nawet po tygodniowym przechowywaniu w chłodnym miejscu. Można je także odgrzać w piekarniku i nadal będą smakować jak świeżo pieczone. Cechą kapuśniaków jeżowskich jest to, że im starsze, tym lepiej po odgrzaniu smakują. Produkt wpisany na Listę Produktów Tradycyjnych w 2013 roku. 

Jeżowskie Pierogi z Kaszą Jaglaną i Twarogiem

Jeżowskie Pierogi z Kaszą Jaglaną i Twarogiem są to pierogi z charakterystyczną falbanką w miejscu zlepienia. Zarówno dawniej jak i dziś, przygotowywane są w okolicy Jeżowego, według starej, niezmienionej receptury. Przygotowanie – kasze jaglaną gotujemy na mleku na sypko i czekamy aż wystygnie. Następnie do przestudzonej kaszy dodajemy świeży ser biały oraz masło i doprawiamy do smaku solą. Z mąki, jajek, wody i soli wyrabiamy ciasto na pierogi. Z wyrobionego, rozwałkowanego ciasta należy wyciąć okrągłe placki, nałożyć na nie farsz i zlepić ze sobą brzegi formując półksiężyce zakończone falbanką. Pierogi należy gotować w osolonej wodzie, tak długo aż wypłyną na wierzch. Dla podkreślenia smaku i zapachu, pierogi z kaszy jaglanej podawane są przeważnie na ciepło, odsmażane na maśle lub na głębokim oleju, polane przesmażoną cebulką z tłuszczem albo śmietaną. Dawniej pierogi przyrządzane były przeważnie na dzień świąteczny, obecnie gotuje się je przynajmniej raz w tygodniu, zazwyczaj w piątki. Produkt wpisany na Listę Produktów Tradycyjnych w 2013 roku. 

Proziaki

Proziaki to potrawa spożywana przez mieszkańców Podkarpacia od ponad 150 lat. Prosty przepis na proziaki jest przekazywany ustnie z pokolenia na pokolenie. Właśnie z przekazu ustnego wiadomo, że proziaki sporządzało się z mąki pszennej – najlepiej razowej, jajek, kwaśnego mleka i śmietany, dodając niewielką ilość sody, soli i cukru. Proziaki należą współcześnie do prawdziwych rarytasów kuchni staropolskiej. Dziś nadal są chętnie przygotowywane i spożywane. Ich smak i aromat odbiega znacznie od współczesnych produktów. Niezastąpionymi dodatkami do proziaków jest świeże wiejskie masło lub słodka śmietana. Można podawać je także z zimnym mlekiem. Ze względu na szybkie przygotowanie często zastępowały podstawowy produkt – chleb wiejski. Pieczono je bez tłuszczu bezpośrednio na płycie kuchennej. Na Podkarpaciu proziaki znane są także pod innymi, ale bardzo zbliżonymi nazwami np.: prołzioki, prouzioki czy prozioki. Produkt wpisany na Listę Produktów Tradycyjnych w 2006 roku.

Pierogi Kudłate

W gminie Jarocin jedną z najbardziej rozpowszechnionych potraw były tzw. “pierogi kudłate“, choć czasami zwane inaczej “kanonami”. Trudno określić pochodzenie potrawy. Przepis przekazywany był z pokolenia na pokolenia. Produkty potrzebne do wykonania, w danych czasach, były ogólnie dostępne przez rolnika, który praktycznie z rok własnej pracy i roli mógł przygotować potrawę.
Głównym składnikiem były ziemniaki, mąka ziemniaczana , mąka pszenna, jajko, szczypta soli i troszkę oliwy, które po wymieszaniu i uformowaniu pieroga (kształtem przypominającego duże jajo) należało wypełnić farszem.  Wypełnieniem był wspomniany farsz, również wykonany z ugotowanych ziemniaków i twarogu półtłustego przeciśniętego przez praskę, oraz cebuli, soli, pieprzu. Po wypełnieniu pieroga farszem należało go jeszcze podgotować w gorącej wodzie, a następnie podać ze smażonymi skwarkami.